داستان عشق و ساخت خانه بروجردی های کاشان

شاید آن روز که سید مهدی در تب و تاب عشق دختر ارشد هم ولایتی‌اش، حاج سید جعفر نطنزی به امید وصال، با شور و شعف در حال ساخت این عمارت (خانه بروجردی های کاشان‌) بود فکرش را هم نمی‌کرد که قرنی بعد شهره خواهد شد و از شرق و غرب جهان برای تماشای نقوش عاشقانه‌اش به کاشان خواهند آمد. تا چه رسد به اینکه نقش عمارتش زمانی نماد ملی کشورش شود.

او راه می‌رفت و از جای جای این خانه در ذهن رویایی با محبوب می‌ساخت، ما راه می‌رویم و از هر گوشه خاطرات عاشقانه شان را مرور می‌کنیم، به راستی که اعجاب انگیز است این رویای سفر در زمان.

دختر تاجر معروف فرش کاشان بود و ساخت خانه‌ای در خور و موقعیت اجتماعی شان نظیر عمارت خودشان (خانه طباطبایی های امروزه) را برای محل زندگی آینده و مشترک دخترشان، شرط وقوع این ازدواج قرار داده بودند. برای سید مهدی در راه رسیدن به آن ماهرو هیچ چیز غیر ممکن نبود.

شروع ساخت خانه بروجردی های کاشان

مرحوم حاج سید حسن نطنزی (بروجردی)، برای تحقق آرزوی فرزند دلبندش سید مهدی که دل در گرو محبت دختر حاج سید جعفر داشت، از معروفترین معمار شهر یعنی مرحوم استاد علی مریم کاشانی درخواست کرد که خانه مورد نظر خانواده دختر را بنا نماید.

سازنده خانه بروجردی های کاشان

استاد علی مریم که معماری هنرمند و چیره دست بود و به تازگی از ساختن تیمچه عظیم و فاخر امین الدوله در بازار کاشان فراغت یافته بود، برای سرگرفتن این پیوند مبارک و وصلت این دو جوان شایسته و سید که هر دو از سلسله سادات طباطبایی کاشان و نطنز بودند.

به سرعت دست به کار شد و در کوتاهترین زمان ممکن، در زمینی واقع در نزدیکی خانه حاج سید جعفر و با طرحی بدیع و ابتکاری، سفت کاری خانه را به پایان رسانید و ازدواج سید مهدی جوان با دختر حاج سید جعفر طباطبایی انجام گرفت.

استاد علی مریم برای انجام نازک کاری‌ها و تزیینات معماری این آشیانه محبت، 25 تن ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگر شهر را به کمک طلبید. هنرمندانی که نگاره‌های گچبری و تزیینات خانه بروجردی ها حاصل سرپنجه سحر آفرین آنهاست در جای جای سطوح طاق‌ها و رواق‌های این خانه داستان‌ها و روایات عاشقانه خمسه نظامی و هفت پیکر جامی را به تصویر کشیدند.

این بنا از آثار زیبای دوره قاجار است که در زمان حکومت ناصرالدین شاه بین سال های ۱۲۸۰ (ساختار بنا) تا ۱۲۹۲ (تزیینات بنا) ساخته شده و تزیینات آن به اتمام رسیده است. ساخت آن حدود ۱۸ سال به طول انجامید.

نقاشی های خانه بروجردی های کاشان

به احتمال زیاد نقاشی و دیوارنگاری در خانه زیر نظر میرا ابوالحسن غفاری ملقب به صنیع الملک (عموی محمد غفاری معروف به کمال الملک) انجام پذیرفته است.

تمامی نقاشی و رنگ آمیزی این خانه در بخش بیرونی بنا و در قسمت تابستان نشین یا مکان پذیرایی از میهمانان انجام پذیرفته است.

اکثر نقاشی‌ها در داخل تالار شاه نشین، در مکان جلوس میهمانان و صاحب خانه انجام پذیرفته، تا تنوع رنگ و نقش را به صورت یک گالری برای جلب توجه و آرامش روحی میهمانان به نمایش بگذارد.

مواد و مصالح به کار رفته در بنا

مواد و مصالح که در ساختار اصلی خانه بروجردی ها به کار گرفته شده از خشت و گل است. اما اجر، کاشی، سیم گل، گچ و رنگ نیز در تزیینات بنا به کار گرفته شده است.

کف فرش حیاط، اتاق ها، راهروها از آجر و پوشش دیوارهای بیرونی بنا و برخی مکان‌های درونی از کاهگل و سیم گل است. پوشش دیوار برخی اتاق‌ها از گچ‌کاری و نماهای درونی و بیرونی از گچبری‌های برجسته و تزیینات بخش‌های اعظم تالار تابستانی یا شاه نشین با رنگ روغن نقاشی شده است. اجرای طرح نقوش آن متفاوت و اکثرا به شیوه نقوش متأثر از اروپایی است.

گچبری در اتاق اصلی شاه نشین و تالار مرکزی و تختگاه

تالار سرپوشیده یا ایوان شاه نشین محل برگزاری مراسم‌های ویژه بوده که در دو طبقه ساخته شده، طبقه پایین آن مختص به آقایان و طبقه بالای آن ویژه خانم‌ها بوده است و در اطراف دارای ایوان‌های کوچکتر یا گوشواره‌های جانبی است و در هر دو طرف دارای اتاق‌هایی در طبقات نیز هست.

این بخش از تزیینات پرکار گچبری و نقاشی و رنگ آمیزی و گاهی تلفیق گچ و رنگ برخوردار است و در واقع بخش عمده تزیینات خانه در این بخش اجرا شده است. این تالار دارای یک گنبد بسیار مرتفع و زیباست که با تزیینات پر کار ساختاری چون تقسیم بندی‌های هندسی رسمی و یزدی بندی و تزیینات نقاشی و گچبری و همچنین نقاشی بسیار زیبا مزین شده است.

سراسر گچبری‌های این بخش از بنا دارای زمین‌های لاجوردی یا فیروزه‌ای رنگ است که با آبرنگ کار شده، نقوش این گچبری‌ها شامل سبد گل و قاب و میوه انگور است. در مرکز طرح یک گچبری نقاشی شده با رنگ و روغن دیده می‌شود که قلم گیری‌ها با رنگ طلایی است.

آنچه که بیش از همه در نقوش گچبری این تالار جلب توجه می‌کند، ترسیم نقشه یک فرش به صورت لچک وترنج است، چون فرش کاشان شهرت جهانی دارد و زبان زد عام و خاص است و به همبن علت در تزئینات گچبری این خانه به آن توجه زیادی شده است.

بر سطوح دیوار، حاشیه، جرزها و کتیبه‌های اطراف این بخش، گلدان‌های برجسته و مملو از گل و برگ که با دستان پرتوان هنرمندان گچبر روی دیوار اجرا شده و زیبایی صد چندان به این مکان بخشیده است.

نکته جالب توجه این است که این عمارت و سایر خانه‌های باشکوهی چون خانه طباطبایی ها بر خلاف درونی با شکوه و اشرافی از بیرون خانه‌ای ساده به نظر می آید و از تلاش برای زیبا سازی نمای بیرونی خانه با سنگ ها و آجرهای تزیینی خانه‌های اشرافی امروزی خبری نیست.